پس از بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان در اوت ۲۰۲۱، وضعیت حقوق بشر به‌ویژه حقوق زنان و دختران با بحران جدی مواجه شد. محدودیت‌های گسترده بر آموزش، کار، آزادی رفت‌وآمد و مشارکت اجتماعی زنان، بار دیگر افغانستان را به یکی از تاریک‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر خود فرو برده است. در این میان، جامعه جهانی بارها و از طرق مختلف اعتراض خود را ابراز کرده است. یکی از مهم‌ترین واکنش‌ها، بیانیه مشترک ۹ کشور عضو دائمی و غیردائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد است که در آن سرکوب طالبان به‌ویژه علیه زنان، «جنایت علیه بشریت» خوانده شد
کشورهای امضاکننده این بیانیه شامل دانمارک، فرانسه، یونان، گیانا، پاناما، جمهوری کره جنوبی، سیرالئون، اسلوونی و بریتانیا هستند. این بیانیه نه‌تنها از منظر حقوق بین‌الملل بلکه از جهت پیامدهای سیاسی و انسانی اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مقاله تلاش می‌شود ابعاد مختلف این بیانیه، واکنش‌ها به آن، و همچنین پیامدهای آن برای آینده افغانستان و جایگاه طالبان در نظام بین‌الملل بررسی شود
زمینه تاریخی و سیاسی
طالبان و بازگشت به قدرت
طالبان نخستین‌بار در دهه ۱۹۹۰ میلادی در افغانستان ظهور کردند و پس از چند سال جنگ داخلی، در سال ۱۹۹۶ کابل را به تصرف درآوردند. آنان حکومتی مبتنی بر قرائتی سخت‌گیرانه از شریعت اسلامی بنا کردند که در آن زنان تقریباً از تمامی حقوق انسانی و اجتماعی محروم بودند. این حکومت در سال ۲۰۰۱ به دنبال حمله ایالات متحده و متحدانش سقوط کرد
اما پس از دو دهه جنگ، ناکامی دولت‌های پساطالبان در ایجاد ثبات، فساد گسترده و خروج شتاب‌زده نیروهای خارجی، طالبان بار دیگر در اوت ۲۰۲۱ قدرت را به دست گرفتند. بازگشت طالبان، نگرانی‌های گسترده‌ای در سطح داخلی و بین‌المللی برانگیخت، به‌ویژه در حوزه حقوق بشر و آزادی‌های اساسی
وضعیت زنان پس از ۲۰۲۱
از همان آغاز، طالبان وعده دادند که نسبت به دهه ۱۹۹۰ تغییر کرده‌اند. اما خیلی زود این وعده‌ها رنگ باخت و محدودیت‌های شدیدی بر زنان اعمال شد
ممنوعیت آموزش دختران در مقاطع متوسطه و دانشگاه
ممنوعیت اشتغال زنان در بخش‌های دولتی و بسیاری از نهادهای غیردولتی
محدودیت در سفر بدون محرم
الزام به رعایت حجاب سخت‌گیرانه
ممنوعیت ورود زنان به پارک‌ها، سالن‌های ورزشی و بسیاری از مکان‌های عمومی
این اقدامات به‌سرعت انتقادات جامعه جهانی را برانگیخت و سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد بارها آن را محکوم کردند
بیانیه ۹ کشور شورای امنیت
محتوای بیانیه
کشور عضو دائمی و غیردائمی شورای امنیت در بیانیه مشترک خود اعلام کردند
از افزایش سرکوب شهروندان افغانستان به‌ویژه زنان «شوکه» شده‌اند
تشدید تبعیض و خشونت جنسیتی توسط طالبان جنایت علیه بشریت است
این رفتارها مطابق اساسنامه رُم، مصداق آزار و اذیت جنسیتی محسوب می‌شود
آنان حمایت قاطع خود را از زنان و دختران افغانستان ابراز کردند
همچنین همدردی خود را با قربانیان زمین‌لرزه اخیر در شرق افغانستان اعلام نمودند
اهمیت حقوقی اشاره به اساسنامه رُم
اساسنامه رُم سند تأسیس دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) است که در سال ۱۹۹۸ تصویب شد. طبق این سند، اعمالی همچون آزار و اذیت جنسیتی، در صورتی که به‌صورت گسترده یا سیستماتیک علیه غیرنظامیان اعمال شود، «جنایت علیه بشریت» محسوب می‌شود.
اشاره مستقیم این کشورها به اساسنامه رُم، به معنای قرار دادن طالبان در معرض پیگرد بین‌المللی است. اگرچه افغانستان خود عضو ICC است، اما موضوع اصلی این است که جامعه جهانی می‌تواند طالبان را تحت فشار حقوقی و سیاسی بیشتری قرار دهد
پیامدهای سیاسی و بین‌المللی
فشار بر طالبان برای تغییر رفتار
این بیانیه و بیانیه‌های مشابه، فشار دیپلماتیک بر طالبان را افزایش می‌دهد. طالبان که به دنبال کسب مشروعیت بین‌المللی و شناسایی رسمی از سوی دولت‌ها هستند، با چنین مواضعی بیشتر به انزوا کشیده می‌شوند
تقویت جبهه مدافعان حقوق زنان
حمایت علنی کشورها از زنان افغانستان، می‌تواند به تقویت روحیه فعالان داخلی و خارجی کمک کند. زنان افغان در داخل کشور با وجود تهدیدها، همچنان به اعتراضات و فعالیت‌های مدنی ادامه می‌دهند
احتمال پیگیری حقوقی در مجامع بین‌المللی
اشاره به «جنایت علیه بشریت» زمینه را برای پیگیری‌های حقوقی در آینده فراهم می‌سازد. اگرچه در کوتاه‌مدت بعید است طالبان در دادگاه بین‌المللی حاضر شوند، اما این موضع‌گیری‌ها مستندسازی می‌شود و می‌تواند در آینده به کار گرفته شود
ابعاد انسانی و اجتماعی
تأثیر بر زندگی روزمره زنان
محرومیت زنان از تحصیل و کار، میلیون‌ها خانواده را در وضعیت بحرانی قرار داده است. در جامعه‌ای که پس از دو دهه، زنان بخش قابل‌توجهی از نیروی کار و تحصیل‌کردگان را تشکیل می‌دادند، حذف آنان از چرخه اجتماعی ضربه‌ای سنگین است
پیامدهای روانی و اجتماعی
سرکوب مداوم، احساس بی‌عدالتی، ناامیدی و اضطراب گسترده را در میان زنان و دختران به‌وجود آورده است. بسیاری از دختران که آرزوهای تحصیلی داشتند، اکنون با آینده‌ای مبهم مواجه‌اند
اثرات اقتصادی
محروم کردن زنان از بازار کار، اقتصاد افغانستان را نیز فلج کرده است. در شرایطی که کشور با بحران انسانی و اقتصادی عمیق مواجه است، حذف نیمی از نیروی کار، این بحران را تشدید می‌کند
واکنش‌های داخلی و بین‌المللی
واکنش نهادهای بین‌المللی
سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا، و نهادهای حقوق بشری بارها اقدامات طالبان را محکوم کرده‌اند. گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور افغانستان نیز در گزارش‌های خود بر «جنایت علیه بشریت» بودن این رفتارها تأکید کرده است
اعتراضات زنان افغان
با وجود خطرات جدی، زنان افغان بارها به خیابان‌ها آمده‌اند تا علیه محدودیت‌ها اعتراض کنند. بسیاری از آنان بازداشت یا تهدید شده‌اند، اما مقاومت مدنی همچنان ادامه دارد
موضع کشورهای اسلامی
جالب است که بسیاری از کشورهای اسلامی نیز به‌طور غیرمستقیم یا مستقیم از طالبان خواسته‌اند تا حقوق زنان را رعایت کنند. زیرا محدودیت‌های طالبان نه‌تنها غیرانسانی بلکه برخلاف آموزه‌های اسلامی در مورد حق آموزش و کار زنان تلقی می‌شود
افغانستان در انزوای جهانی
طالبان تاکنون نتوانسته‌اند مشروعیت بین‌المللی به دست آورند. نه‌تنها غرب بلکه بسیاری از کشورهای منطقه نیز از شناسایی رسمی آنان خودداری کرده‌اند. علت اصلی این امر، رفتارهای نقض حقوق بشر و تبعیض جنسیتی است. بیانیه اخیر ۹ کشور شورای امنیت بار دیگر نشان داد که بدون تغییر بنیادین در سیاست‌های طالبان، شناسایی بین‌المللی آنان ممکن نخواهد بود
بیانیه ۹ کشور عضو شورای امنیت علیه طالبان، نشان‌دهنده افزایش حساسیت جامعه جهانی نسبت به وضعیت زنان در افغانستان است. این بیانیه از چند جهت اهمیت دارد
تأکید بر «جنایت علیه بشریت» بودن اقدامات طالبان
حمایت سیاسی و اخلاقی از زنان و دختران افغانستان
ایجاد زمینه برای فشارهای بیشتر دیپلماتیک و حقوقی بر طالبان
Leave a Reply